Türklerin tarih sahnesine çıktıkları yer olarak belirtilen, Orta Asya, Türklerin anayurdudur. Kötü giden iklim koşulları, yeni yaşam alanları bulma düşüncesi ve bağımsızlık isteği Türkleri göç etmeye mecbur bırakmıştır. Bu yazımızda Türklerin İslamiyet’i kabul etmeden önceki özellikleri, tarihte büyük yeri olan Kavimler Göçü ve kurulan ilk Türk devletleri hakkında bilgiye yer verilmiştir.
İslam’ın kabulüne kadar geçen sürede Türkler farklı farklı kültürlere ilgi duymuştur. Türklerin ilk anayurdu Orta Asya’dır. Tarih kitaplarında “Türklerin tarih sahnesine çıkması” diye geçen ifadede, sahneye çıkılan yer Orta Asya’dır. Orta Asya sınırları ise; doğuda Kingan Dağları, güneyde Hindikuş ve Karanlık Dağları, batıda Hazar Gölü, kuzeyde Sibirya’yı kapsamaktadır. Orta Asya’da çok yüksek bir uygarlık haline gelen Türkler bu bölgeden MÖ 16. yüzyılda göç etmeye ve farklı yerlere dağılmaya başlamıştır.
Göç etmeyi kabul etmeyip anayurdunda kalan Türkler ise Göktürk, Hun ve Uygur Devletlerini kurmuşlardır. Türkler gittikleri yerlere kendi kültür ve medeniyetlerini de götürdükleri gibi oradaki halkın kültüründen de etkilenmişlerdir. Türklerin yaptığı bu göçlerin altında birçok farklı sebep yatmaktadır.
Türkleri anayurtlarını bırakıp başka yerlere göç etmek zorunda bırakan sebeplerin en önemlileri şu şekildedir;
• İklim şartları ve bulunulan coğrafyanın koşulları
• Yeni yaşam alanları bulma isteği
• Bağımsızlık düşüncesi
• Meraların azalması neticesinde, hayvancılık alanında sıkıntılar yaşanması
• Nüfustaki ciddi artışlardan dolayı yaşam alanı bulma sıkıntısı
• Boylar arasında yaşanan tartışmalar neticesinde ayrılma isteği
• Dış güçlerden gelen baskılara dayanamamalarıdır.
Kavimler Göçü (375) ve Sonuçları
Türkler gittikleri yeni yerlerde ciddi bir sentez içerisine girmiştir. Yani gittikleri alanlarda kendilerinden izler bırakmış ve orada bulunan kişilerden kendilerine bir şeyler kazandırmışlardır. Böylece çeşitli toplulukların birleşmesiyle farklı kültürler ortaya çıkmıştır. Orta Asya’dan sürekli olarak göç etmeye başlayan Türklerin en büyük göçü Kavimler Göçü olmuştur. Türk topluluklarından Kuzey Hunları’nın yapmış olduğu bu göç, Türk toplumları arasında yaşanan en büyük göçtür. 375 yılında hem doğu hem de batı tarafına çok sayıda göç yaşanmıştır.
Yaşanan göçlerin de bazı sonuçları olmuştur. Bunlar:
• Türk ismi ve kültürü yayılma göstermiştir.
• Yeni devletler kurulduğu gibi, birçok Türk devleti de yıkılmıştır. Bu durum tarihimizin incelenmesinde zorluklar yaşanmasına sebep olmuştur.
• Çok uzak noktalara yapılan göçlerde, asıl kimlikler kaybedilmiş ve asimile sürecine girilmiştir.
• Türklerin hemen her alanda kültürlerinde değişiklik yaşanmış ancak en az değişiklik askeri alanda gerçekleşmiştir.
• Roma İmparatorluğu yaşanan gelişmeler sonucunda ikiye ayrılmıştır.
• Merkezi yönetim sistemi yayılma göstermiştir.
• Avrupa topraklarının günümüzdeki halinin temelleri bu göç sonucunda gerçekleşmiştir.
Türkler bulundukları yerlerde bazı kültürler oluşturmuşlardır. Bunlardan bazıları şunlardır;
• Andronova Kültürü: Bu kültüre ait kişiler, Türklerin ilk ataları olarak kabul edilirler. Savaşçı olan bu toplum çok iyi at kullanma yeteneğine sahiptirler.
• Tagar Kültürü: İsmini süs eşyaları ile duyurmayı başarmış olan bu kültürde, silahların üzerine bazı figürler işlenmiştir.
• Anav Kültürü: Aşkabat yakınlarında gelişen bu kültürün temelleri; tarım ve hayvancılık üzerinedir. Bu kültürde yerleşik hayatın sürdürüldüğü süs eşyalarından ve tuğla evlerden anlaşılmaktadır.
• Karasuk Kültürü: Demirin bulunması bu kültürde yaşayan insanlara aittir. Ayrıca tekerlek ve tekerlekli araba kullanımı da Karasuk kültürü içerisinde yaşanmıştır.
İslamiyet Öncesi İlk Türk Devletleri
Asya Hun Devleti (MÖ 220 – MÖ 216)
İslamiyet öncesi ilk Türk devleti ise Asya Hun Devleti’dir. Teoman öncülüğünde, Ötüken toprakları içerisinde kurulmuştur. En parlak dönemini ise Metehan döneminde yaşamıştır. Metehan döneminde ordu teşkilatı kurularak bir ilk yaşanmıştır. Onluk sistem ilk defa Metehan tarafından Asya Hun Devleti döneminde kurulmuş ve uygulanmıştır. Metehan Türk tarihinde tüm Türkleri ilk kez tek bayrak altında toplamıştır. Metehan’ın ölümünden sonra devlet ikiye ayrılmış; Güney kolu Çin hâkimiyetine girerken; Kuzey kolu Kavimler Göçü’nü başlatarak tarihe imza atmışlardır.
Avrupa Hun Devleti (370 – 469)
Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir ve kurucusu Balamir Kağan’dır. Devlet içerisindeki en ünlü hükümdar Atilla’dır. Avrupa Hun Devleti, Anadolu topraklarına Türk hareketleri gerçekleştiren ilk Türk topluluğu olması ile bilinir. 486 yılında Germenlerin saldırısıyla yıkılmıştır.
I. Göktürk Devleti (552 – 630)
Bumin Kağan tarafından kurulan devletin başkenti Ötüken’dir. Orta Asya’da kurulmuştur. Ülke doğu be batı olarak yönetilmektedir. Doğuda Bumin Kağan varken, batıda kardeşi İstemi Yabgu bulunmaktaydı. Göktürkler ilk kez Türk adıyla kurulan devlet olmaları açısından önemlidir.
II. Göktürk Devleti (682 – 745)
I.Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra 50 yıl Çin egemenliğinde kalan Türkler tekrar ayaklanarak II. Göktürk Devleti’ni kurmuşlardır. Kurucusu Kutluk (İlteriş) Kağan’dır. Yazıyı kullanan ilk Türk devletidir.
Uygurlar (745 – 840)
Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından Ötüken’de kurulmuştur. Başkenti Karabalgasun’dur. Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Kağıt ve matbaayı kullanmışlar ve ilk kez matbaayla kitap basan Türk devleti olmuşlardır. Modern tarımla uğraşıp, kanallar açmışlardır. Kendilerine ait Uygur alfabesini kullanmışlardır. Kırgızların saldırıları sonucu yıkılmıştır.
Avarlar (Juan Juanlar) (560 – 805)
İlk kez İstanbul’u kuşatan Türk boyudur. Ancak bu kuşatmaların hiçbirinden sonuç alınamamıştır.
Kırgızlar (840 – 1207)
Kırgızlar Orta Asya’da hakimiyet kuran son, Moğol hakimiyetine giren ilk Türk boyudur. Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlar’a aittir.
Hazarlar (630 – 968)
Hazarlar Hz. Osman zamanında İslam ordularıyla ilk kez savaşarak, İslam ordularının kuzeye ilerleyişini engelleyen devlet olmuşlardır. Yahudiler dışında Museviliği benimseyen tek topluluktur.
Bulgarlar (583 – 665)
Bulgarlar Oğuzlardan ayrılarak Balkanlara yerleşmişlerdir. Daha sonra Hazarlar tarafından yıkılan devlet Tuna ve İtil Bulgarları olarak ikiye bölünmüşlerdir. Bunlardan Tuna Bulgarları Hristiyan olurken, İtil Bulgarları Müslümanlığı seçmiştir.
Karluklar
Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. Talas Savaşı’nda Arapların yanında bulunarak savaşın kazanılmasına katkı sağlayan Karluklar aynı zamanda ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlıların kurulmasında da önemli rol oynamıştır.
Türgişler (659 – 766)
Müslümanlara karşı direnen Türgişler, İslamiyet’in Orta Asya’ya ilerlemesini büyük ölçüde engellemişlerdir. İlk kez para bastıran Türk devletidir.
Macarlar
Volga Nehri civarında yaşayan Macarlar zamanla Peçeneklerin baskılarına dayanamayıp, bugünkü Macaristan’a yerleşmişlerdir.
Peçenekler
Orta Asya’dan batıya göç etmişler ancak devlet kurmayı başaramamış bir Türk boyudur.
Oğuzlar
24 boydan meydana gelen Oğuzlar en kalabalık Türk boyudur. Devlet kurma yetenekleri oldukça gelişmiş olan Oğuzlar, Kumanlar ile yaptıkları mücadelelerle Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuşlardır. Hem Orta Asya hem de Avrupa’da egemenlik kurmuşlardır.
Kumanlar (Kıpçaklar)
Ruslarla mücadele eden Kumanlar, daha sonra Karahitaylar’ın baskısı sonucu batıya doğru göç etmişlerdir.
Sibirler
Bizans ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. Daha sonra Avarların baskılarına dayanamayarak Doğu Avrupa’ya yerleşmişlerdir.
Akhunlar
Akhunlar Büyük Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra Afganistan’a yerleşmiştir. Göktürk ve Sasaniler tarafından yıkılmışlardır.
EmojilerEmojiler